Çalışma, Arap ve Avrasya kıta levhaları arasındaki okyanus levhasının koptuğunu ortaya koydu
Almanya‘nın Göttingen Üniversitesi‘nin öncülüğünde yapılan bir araştırma, Türkiye‘nin altında, ülkenin güneydoğusundan İran’ın kuzeybatısına doğru uzanan bir yarık olduğunu ortaya koydu
Çalışma, Arap ve Avrasya kıta levhaları arasındaki okyanus levhasının koptuğunu ortaya koydu
Almanya’daki Göttingen Üniversitesi Yapısal Jeoloji ve Jeotermik Bölümü‘nden Dr. Renas I. Koshnaw ve araştırma ekibinin yaptığı bir çalışma, Arap ve Avrasya kıta levhaları arasındaki okyanus levhasının koptuğunu ortaya koydu.
‘Solid Earth’ isimli hakemli dergide Kasım 2024’te yayınlanan araştırmanın sonuçlarını, Göttingen Üniversitesi, ocak ayında yayınladığı bir basın açıklamasıyla kamuoyuna duyurdu.
Araştırma ekibinin Zagros Dağları’nın Dünya’nın yüzeyinin bükülmesi üzerindeki etkisini incelediğini aktaran üniversite, şu bilgileri paylaştı: “Göttingen Üniversitesi’nin öncülüğündeki uluslararası bir araştırma ekibi, Irak’ın Kürdistan bölgesindeki Zagros Dağları’nın uyguladığı gücün, Dünya yüzeyinin son 20 milyon yıl içinde bükülmesi üzerinde ne kadar etkisi olduğunu inceledi.
Araştırma, günümüzde, Dünya yüzeyinin derininde, (daha önce Arap ve Avrasya kıtaları arasında yer alan okyanus tabanı olan) Neotetis okyanus levhasının yatay olarak koptuğunu ve yarığın Türkiye’nin güneydoğusundan İran’ın kuzeybatısına doğru uzadığını ortaya koydu. Bulgular, Dünya yüzeyinin evriminin, ne ölçüde gezegenin derinlerindeki süreçlerin kontrolünde olduğunu gösterdi”
‘Tek açıklama dağların ağırlığı olamaz”
Dünya’daki kıta ve okyanus levhası oluşumları hakkında da bilgi veren üniversite, araştırmaya ilişkin açıklamasında ayrıca şu detayları paylaştı:
“İki kıta milyonlarca yıl boyunca birbirine yaklaştığında, aralarındaki okyanus tabanı da kıtaların ötesine, derinliklere doğru kayar. Nihayetinde kıtalar çarpışır ve kaya kütleleri sıra dağlar şeklinde kenarlardan yukarıya kalkar.
Bu dağların muazzam ağırlığı, milyonlarca yıl boyunca etraflarındaki Dünya yüzeyinin aşağı doğru eğilmesine yol açar. Zamanla dağlardan erozyona uğrayan dip tortuları burada toplanır ve Orta Doğu’daki Mezopotamya gibi düzlükleri oluşturur.
Araştırmacılar, Arap kıtasının Avrasya ile çarpıştığı Zagros Dağı’nın yüküne dayanarak Dünya yüzeylerinin aşağı yönlü eğimini modelledi. Çalışma bölgesinin güneydoğusundaki alışılmadık ölçüde derin çöküntüyü yeniden üretmek için, ortaya çıkan çöküntünün boyutunu Dünya’nın mantosuna dayanarak hesaplanmış topografya ile birleştirdiler.
Araştırmacılar, sadece dağların ağırlığının, son 15 milyon yılda oluşan ve tortuyla dolan 3-4 kilometre derinliğindeki çöküntüyü izah edemeyeceğini tespit etti”
‘Bu kadar çok tortu biriktiğini görmek şaşırtıcıydı”
Araştırmanın baş yazarı ve Göttingen Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacısı Renas Koshnaw, yaptıkları çalışmaya ilişkin değerlendirmesinde, “Zagros bölgesinin ortalama topografyası göz önünde bulundurulduğunda, araştırdığımız alanda bu kadar çok tortu biriktiğini görmek şaşırtıcıydı. Bu, alandaki çöküntünün Zagros Dağları’nın yükünün yol açabileceğinden daha büyük olduğu anlamına geliyor” ifadelerini kullandı.
Araştırmacılara göre, bu, halen Arap levhasına bağlı olan, batan okyanus levhasının ek yükünden kaynaklanıyor. Koshnaw da bulgulara ilişkin sözlerini şöyle sürdürdü: “Bu levha, bölgeyi aşağıdan aşağı doğru çekerek daha fazla tortu birikimi için alan açıyor. Türkiye’ye doğru, tortuyla dolu çöküntü çok daha sığ bir hal alıyor; bu da levhanın bu alanda kırıldığını ve aşağı doğru çekme kuvvetini hafiflettiğini gösteriyor.”
‘Türkiye’nin altında bir yarık büyüyor’
Öte yandan, bu araştırma, Almanya basınında da kendisine yer buldu. Almanya’da bilim haberleri yapan scinexx sitesi, araştırmayı “Türkiye’nin altında bir yarık büyüyor” başlıklı haberiyle okurlarına duyurdu.
Anadolu’nun yüzeyinin derinliklerinde tektonik bir kalıntının olduğu ve bunun Neotetis Okyanusu’nun bir kalıntısı olduğu ifade edilen haberde, “Ancak, jeologlara göre, levhanın uzun zamandır batık olan bu parçası yavaş yavaş kopuyor.
Bu yarık Türkiye’nin altında halihazırda oluşmuştu; ama Irak’taki Zagros dağlarının altında böyle bir şey söz konusu değildi. Orada okyanus levhasının devasa ağırlığı dağ ön bölgesini aşağıya çekiyor ve özellikle derin, tortu dolu bir çöküntü yaratıyordu” denildi.
