Tahıl Koridoru Anlaşması Cumartesi günü sona erecek. Anlaşmanın taraflarından Türkiye, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) tahıl ihracının genişleterek devam etmesinden yana. Ancak Rusya’nın talepleri henüz karşılanmış değil
Tahıl Koridoru Anlaşması’nda geri sayım
Rusya, 22 Temmuz’da yapılan anlaşma kapsamında olmasına karşın kendi gıda ürünleri ve gübresini ihraç edemediğinden yakınıyor ve engellerin kaldırılmasını istiyor.
10 milyon tona yakın tahıl ihraç eden Ukrayna, mevcut haliyle 3 limandan yapılan ihracatın 5 limana çıkartılmasını, Türkiye ise anlaşmanın 4 aylık değil daha uzun süre uzatılmasını istiyor.
Diplomatik çabaların sonuç verip vermeyeceği, yeni bir gıda krizinin çıkıp çıkmayacağı bir-iki gün içinde belli olacak.
24 Şubat’ta Rusya’nın Ukrayna’yı işgale başlamasıyla çıkan savaşın en önemli yan sonuçlarından biri küresel gıda bunalımını başlatmış olması oldu. Dünya tahıl gereksiniminin yaklaşık yüzde 30’unu karşılayan; mısır, arpa ve gübre konusunda da önemli ihracatçılar arasında yer alan Ukrayna ve Rusya’nın savaş yüzünden ihracat yapamaması başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere dünyada gıda tedariki konusunda sorun yarattı.
Mayıs ayında başlayan müzakereler sonucunda, Rusya ve Ukrayna, Türkiye ve BM ile 22 Temmuz’da ayrı ayrı anlaşmalar imzaladı ve Karadeniz’de oluşturulan koridor üzerinden tahıl ihracatı başladı.
120 gün geçerliliği olan anlaşma, tarafların sona erdirmek ya da değiştirmek gibi bir niyeti olmazsa otomatik olarak uzayacak. Geçen sürede sadece Ukrayna’nın gıda ürünlerinin ihraç edilebilmiş olması, Rusya’nın gübre ve tahılını satamamış olması Moskova’nın anlaşmanın devamına ilişkin itirazlarına neden oldu. Bugüne kadar bu itirazların giderildiğine ilişkin bir açıklama olmadı.
Rusya, sigorta-taşımacılık ve ödeme garantisi istiyor
Rusya’nın ihracatının önündeki engeller, ABD ve Avrupa Birliği’nin uyguladığı yaptırımlardan kaynaklanıyor. Gübre ve gıda ürünlerinin satışı yaptırımlardan muaf olsa da bu ihracatın gerçekleştirilmesi için gerekli taşımacılık hizmetleri, sigortalanmaları ve bankacılık işlemlerinin yaptırım kapsamında olması Rusya’nın satış yapmasını engelledi.
Bu sorunların aşılması için 4 aydır yapılan teknik çalışmaların sonuç vermemesi üzerine Moskova, anlaşmanın uzatılmayacağına ilişkin mesajlar verdi. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, 9 Kasım’da yaptığı bir açıklamada, anlaşmanın Rus ihracatına ilişkin kısmında ilerleme olmadığını belirterek, “Bunu, anlaşmanın uzatılması konusunu ele aldığımızda dikkate alacağız” değerlendirmesini yapmıştı.
Rusya ile BM arasında 11 Kasım’da Cenevre’de yapılan teknik çalışmaların umut verdiği ancak tam bir sonuca ulaşmak için erken olduğu kaydedildi. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, G20 Zirvesi öncesi yaptığı açıklamada, “Rus tahıl ve gübresinin ihracatının önündeki engelleri kaldırma konusunda oldukça ilerleme sağlandı. Umuyorum ki çabalarımız başarılı olacak ve kalan engelleri de kaldıracağız” ifadelerini kullandı.
Rusya’nın talebi başta gübre ve diğer gıda ürünleri olmak üzere Rus limanlarından yapılacak taşımacılık faaliyetlerinin ABD ve AB yaptırımlarından tamamen muaf olması ve bunun garantisinin verilmesi. Ödemelerin sağlıklı yapılması için tarımsal faaliyetleri destekleyen Rus kamu bankalarının yaptırımdan muaf tutulması da talepler arasında.
Guterres ile G20 Zirvesi sırasında ikili bir görüşme yapan Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Genel Sekreter Guterres’in ABD ve AB tarafından kendisine iletilen güvenceler hakkında bilgi verdiğini kaydetti. Lavrov, “Ancak tüm mesele kağıtlarda değil, pratikte nasıl hayata geçirileceğine bağlı. Umarım bu sözler yerine getirilir. En azından BM Genel Sekreteri, bu yükümlülüklerin yerine getirilmesinin kendisi için öncelikli konu olduğunun güvencesini verdi” dedi.
Ankara’dan ABD ve AB’ye çağrı
Türkiye de hem ABD hem de AB ile yapılan temaslarda bu konuya dikkat çekiyor ve işbirliği istiyor.
Ankara’da yapılan değerlendirmeler, bu konuda ABD’den çok bazı AB ülkelerinin engel oluşturduğu şeklinde.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın G20 Zirvesi sırasında görüştüğü Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a bu yönde çağrıda bulunduğu, tahıl anlaşmasının devamında AB’nin katkısının önemine dikkat çektiği biliniyor.
Erdoğan, G20’de düzenlenen enerji ve gıda güvenliği konulu toplantıda aynı konuya değinirken, “Mekanizmanın işlemeye devam etmesi için sizlerin de desteğiyle, sıkıntıya yol açan engellerin esnetilmesi noktasında adım atılması lazım. Ayrıca ihraç edilen tahılın Afrika başta olmak üzere acil ihtiyaç duyan az gelişmiş bölgelere ulaştırılması için de harekete geçmeliyiz” değerlendirmesini yaptı.
Ukrayna daha çok limandan ihracat istiyor
Karadeniz gıda koridorunun işletilmeye başladığı günden bu yana 10 milyon tondan fazla tahıl ürününü dünya pazarlarına satan Ukrayna, girişimin genişleyerek devam etmesinden yana.
22 Temmuz’da yapılan anlaşma, ihracatın Ukrayna’nın Odesa, Chernomorsk and Yuzhni limanlarından yapılmasını öngörüyor.
Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy, G20 Zirvesi’ne yaptığı hitap sırasında, küresel gıda güvenliği açısından girişimin devamının önemine dikkat çekerken, “İhracatı ayda birkaç milyon ton artırabiliriz. Bunun için tahıl ihracatı girişimini diğer limanlarımıza, özellikle de Mıkolayiv ve Olvia limanlarına genişletmeyi öneriyorum” dedi.
Ukrayna, silolarında bekleyen tahıl ürünlerinin yanı sıra yeni hasat ürünlerini de uluslararası pazarlara sürmek istiyor. Mevcut ihracat kapasitenin artırılması bu açıdan önem taşıyor.
Ankara ve Kiev süresiz uzatma peşinde
Türkiye ve Ukrayna’nın üzerinde uzlaştıkları bir başka unsur da tahıl koridoru anlaşmasının 120 günlük süreler yerine daha uzun süreyle uzatılması.
Zelensky, G20 konuşmasında, anlaşmanın savaşın ne zaman biteceği faktöründen bağımsız olarak süresiz uzatılması gerektiğini kaydetti.
Ankara da benzer görüşte. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, geçen haftalarda yaptığı bir açıklamada, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında geçen görüşmelerde, tahıl koridoru girişiminin uzatılması konusunun ele alındığı, Türkiye’nin anlaşmanın 6 ay ya da 1 sene uzatılmasını önerdiğini açıklamıştı. Ankara’nın bu önerisine Moskova’nın nasıl yanıt verdiği bilinmiyor.
Yeni anlaşma gerekebilir
Rusya ve Ukrayna’nın taleplerinin kabul görmesi durumunda tahıl girişimi anlaşmasının yenilenmesi gündeme gelebilir. Liman sayısının artırılması, Rusya’nın istediği güvencelerin metne yansıtılması ve anlaşmanın yürürlük tarihinin uzatılması durumunda anlaşmanın yenilenmesi gerekebilir.
Yeni bir anlaşma metnine gereksinim olup olmayacağı, tahıl koridoru girişiminin uzatılıp uzatılmayacağı ve uzatılırsa hangi değişiklikleri beraberinde getireceğine göre, ileriki günlerde ortaya çıkacak.
BBCTürk
