Yüksek Yönetim eski Denetçisi (Ombudsman) Emine Dizdarlı, Bakanlar Kurulu‘nun Yiğitler köyünde “bentonit” aranmasına izin vermesi kararındaki eksiklik ve tehlikelere dikkat çekerek, Jeoloji ve Maden Dairesi’nin gerekli denetimi yapması, bölgeye ilişkin mühendis raporlarını temin etmesi ve mezkur şirketin yerli bir şirket olup olmadığının araştırılması gerektiğini söyledi
Dizdarlı’dan bentonit arama ini konusunda değerlendirme
Bakanlar Kurulu’nun, geçtiğimiz günlerde Yiğitler köyünde “bentonit” aranmasına dair verdiği izinle ilgili değerlendirmede bulunan Dizdarlı şunları kaydetti;
“18 Ekim 2022 tarihinde Bakanlar Kurulu, Karar Sayısı Ü (K-1)1006-2022 (Önerge No : 1535/2022) (Bb Yrd T.KGCB) sayılı karar ile Staren Energy Ltd isimli şirkete Yiğitler Köyü bölgesinde toplam 5 kilometre karelik alanda, Fasıl 270 Maden ve Taş Ocakları (Düzenleme) Yasası ve tüzüklerine uyulması koşulu ile şahıs arazileri dışında kalan alanlarda Bentonit Hammaddesi Arama İzni vermiştir.
“Kil minarellerden oluşan yumuşak, şekillenebilir, gözenekli ve açık renkli bir kayadır”
Konunun iyi anlaşılması bakımından, öncelikle Bentonit hammaddesinin ne olduğuna bakmak gerekir. Birçok sözlükte Bentonit mucizevi bir doğal ürün olarak tanımlanmaktadır. Esasen volkanik kül veya tüf gibi, camsı volkanik gerecin kimyasal ayrışma ve bozulmasıyla ortaya çıkan ve son derece küçük kristaller hâlindeki kil minarellerden oluşan yumuşak, şekillenebilir, gözenekli ve açık renkli bir kayadır.
Bakanlar Kurulu söz konusu izni Fasıl 270 Maden ve Taş Ocakları (Düzenleme) Yasası tahtında verdiğini belirtmiştir. Söz konusu Yasa, böyle bir iznin verilmesi için belirli koşulların yerine getirilmesini öngörmektedir.
Mezkur Yasa’nın 5.nci maddesi gereğince kimse, bu Yasada öngörülen dışında, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki herhangi bir arazi üzerinde herhangi bir arama yapamaz, maden arayamaz, işletemez veya maden ocağı işletmeciliği veya taşocağı işletmeciliği yapamaz.
Bu Yasa kuralları uyarınca verilen bir izin, ruhsat veya imtiyazın sahibi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde bizzat ikamet etmeyen bir kişi ise veya merkez bürosu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde olmayan bir şirket ise, böyle bir izin ruhsat veya imtiyaz sahibi, ruhsat ve imtiyazının teslimi dışında, ruhsat veya imtiyazla ilgili konularda kendisini temsil etmek üzere tam yetkili ve devamlı olarak Kuzey Kıbrıs’ta devamlı ikamet edecek bir vekil tayin eder.
İmtiyaz sahibi, söz konusu vekaletnameyi veya belgeyi Jeoloji ve Maden Dairesi’ne verir. Geçerli bir vekaletname Resmi Gazete’de yayınlandığı tarihten başlayarak üç ay içinde Jeoloji ve Maden Dairesi Müdürü’ne verilmediği takdirde Bakanlar Kurulu Resmi Gazete’de yayımlayacağı ikinci bir bildiriyle izin, ruhsat veya imtiyazı iptal edebilir.
“Para miktarı için bir banka garantisi ibraz etmesini isteyebilir”
Fasıl 270 Maden ve Taş Ocakları (Düzenleme) Yasası’nın 9’uncu maddesi gereğince Bakanlar Kurulu, bir maden arama izni, bir maden ocağı işletme imtiyazı veya bir taş ocağı işletme ruhsatı için başvuruda bulunan herhangi bir kişiden, başvurulan bölgede duruma göre, tam bir arama yapılmasını, bölgenin tam olarak geliştirilmesini veya işletilmesini sağlayacak yeterlikte işletme sermayesine sahip olduğunu kanıtlamasını ve kararlaştıracak para miktarı için bir banka garantisi ibraz etmesini isteyebilir.
Bakanlar Kurulu, bir maden ocağı işletme imtiyazının veya bir taş ocağı işletme ruhsatının kapsadığı bölge ile ilgili olarak arama yapanlar, imtiyaz sahipleri veya mühendisler tarafından hazırlanan raporların bilgi için kendine sunulmasını ister. Herhangi bir kişi 9’uncu maddenin 2’nci fıkrası uyarınca yapılan herhangi bir isteme uymayı ihmal ederse, ihmalin devam ettiği her gün için para cezasına çarptırılabilir.
“Bakanlar Kurulu izninin bir süresinin olmadığı açıkça görülmektedir”
Arama, maden ocağı işletmeciliği yapıldığı sırada çıkarılan veya elde edilen maden veya taşocağı maddeleri için belirlenecek miktarda imtiyaz ücreti ödenir.
18 Ekim 2022 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı incelendiğinde, söz konusu Bakanlar Kurulu izninin bir süresinin olmadığı açıkça görülmektedir. Keza, yapılan araştırmalar neticesinde ödenecek imtiyaz ücreti belirlenmemiştir.
“Yeterli işletme sermayesine sahip olup olmadığı belli değildir”
Bu tür bir faaliyeti yapacak şirketin bölgenin tam olarak geliştirilmesini sağlayacak yeterlilikte işletme sermayesine sahip olup olmadığı belli değildir. İlgili Şirket bunu kanıtlaması gerektiğinden bir banka garantisi ibraz etmesi gerekmektedir.
“Mühendisler tarafından hazırlanan rapor da bulunmamaktadır”
Söz konusu Şirket’in böyle bir banka garantisi ibraz ettiğine dair bir ibare Bakanlar Kurulu kararında yer almamaktadır. Yiğitler Köy’ü ile ilgili veya arama yapılacak beş kilometre karelik bölge ile ilgili mühendisler tarafından hazırlanan veya ek yapılan bir rapor da bulunmamaktadır.
Mezkur Yasanın 40’ıncı maddesi uyarınca söz konusu yerlerle ilgili teftiş veya kapatma yetkisi Jeoloji ve Maden Dairesi Müdürü veya Maden Dairesi Müdürü’nün o amaçla yetkili kılacağı herhangi bir kişiye aittir.
Bu nedenle Jeoloji ve Maden Dairesi’nin gerekli denetimi yapması, bölgeye ilişkin Mühendis Raporlarını temin etmesi ve mezkur Şirketin yerli bir şirket olup olmadığının araştırılması gerekir.
Aksi halde telafisi olmayan zararın karşılanması mümkün olmayacaktır”
