Türkiye, yolsuzluk alanında en sert düşüşün yaşandığı ülkeler arasında
Yolsuzlukla mücadele alanında çalışmalarıyla bilinen Uluslararası Şeffaflık Örgütü, 2023 yılına dair Yolsuzluk Algı Endeksini (CPI) açıkladı. Türkiye, yolsuzluk alanında en sert düşüşün yaşandığı ülkeler arasında bulunuyor.
En “temiz” ülkenin 100 skoruyla değerlendirildiği skalada Türkiye 34 puanla 180 ülke arasında 115’inci sırada yer aldı. Türkiye’nin puanı 2014’e göre yüzde 11 ve 2018’e göre yüzde 7 oranında geriledi.
Türkiye’nin de yer aldığı Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesinde ortalama skor 35’e kadar düştü. Bu bölgede hukukun üstünlüğünde işlevsizlik, artan otoriterleşme ve sistematik yolsuzluğun etkili olduğuna işaret edildi. Raporda bölgede son on yılda skorunu iyileştirmeyi başaran beş ülke ve gerileyen üç ülke bulunduğu, geri kalanının durumunun aynı kaldığı kaydedildi. Gerileme kaydeden üç ülke, 35 puana gerileyen Bosna-Hersek, 34’e gerileyen Türkiye ve 18’e gerileyen Türkmenistan olarak sıralandı. Türkiye, Rusya ve Tacikistan’ın şimdiye kadarki endekslerdeki en düşük seviyelerini kaydettikleri belirtildi.
“Yargı ve polise yandaşlar yerleştiriliyor, muhalefet baskı altına alınıyor”
Raporda üst düzey yolsuzluklarda, yerel yargı sistemlerinin suçluları takip edecek imkan ya da isteğe sahip olmadığına ve cezasızlığın yolsuzluğu da teşvik ettiğine işaret edildi. Yolsuzluğun norm haline geldiği düzenlerde mağdur konumdakilerin adalete erişiminin engellendiğine, adalet kurumlarının siyasi, ekonomik ya da özel çıkar gruplarının etkisi altına girebildiğine dikkat çekildi.
En aşırı durumlarda üst düzey yolsuzluklar ve hükümet etkisinin adalet sistemlerini baskı aracına dönüştürebildiği, yolsuzluklara bulaşmış elitlerin yargı üzerindeki nüfuzlarını iktidarlarını korumak ve insanların haklarını gasp etmek üzere kullandıkları da kaydedildi. Raporda, “Bazı hükümetler yargı sistemlerini muhalefeti ve diğer eleştirel sesleri bastırmak için kullanmaktadır. Bu rejimler genelde polis güçlerini, savcıları, yargı mensuplarını kendi yandaşlarından tayin etmekte ve onları kendilerine karşı sesini yükseltenleri susturmak, dezavantaja uğratmak ve hapse atmak için kullanmaktadır” ifadelerine yer verildi.
“Yolsuzlukların acısını halk çekiyor”
Uluslararası Şeffaflık Örgütü Başkanı François Valérian Chair, “Adalet sistemleri yanlışları cezalandırıp hükümetleri kontrol edebilecek duruma gelene kadar yolsuzluklar da artmaya devam edecektir. Adalet satın alındığında ya da siyasi müdahaleye maruz kaldığında bunun acısını çeken halktır. Liderler, hukuku savunan kurumların bağımsızlığını güvenceye almalı ve buna yatırım yapmalı, yolsuzlukla mücadele etmelidir” dedi.
Dünya çapında bağımsız 13 veri kaynağından yararlanılan endekste söz konusu ülkelerde kamu sektörlerindeki yolsuzluk seviyesi ile ilgili iş dünyası ve ülke uzmanlarının algıları ölçülüyor.
“Hükümetler üzerinde kontrol mekanizmaları zayıflıyor”
2023 Yolsuzluk Algı Endeksinde, 2016 yılından bu yana küresel çapta adalet ve hukukun üstünlüğünde gerileme yaşandığı, demokratik ülkeler dahil olmak üzere bazı ülkelerdeki otoriterleşmenin bu eğilimi güçlendirdiği kaydedildi. Hükümetler üzerindeki kontrol mekanizmalarının zayıfladığı, siyasi yelpazenin her kesiminden hükümetlerin yargı sistemlerini zayıflatma ve yurttaş haklarını kısıtlama yoluna gittiği, ayrıca Covid-19 pandemisi dahil olmak üzere karşılarındaki sınamalara karşı demokratik olmayan stratejilere bel bağladıkları kaydedildi.
Endekste incelenen 180 ülkeden sadece 28’inde olumlu yönde gelişme kaydedilirken 34 ülkede durum belirgin bir şekilde kötüleşti. Dünya nüfusunun yüzde 80’lik bölümünün, 43 puanlık ortalama skorun altındaki ülkelerde yaşadığına, en iyi durumdaki 25 ülkenin ise dünya nüfusunun sadece yüzde 10’unu barındırdığına işaret edildi.
Danimarka birinci, Somali sonuncu
Bir ülkedeki demokrasi seviyesiyle yolsuzluk arasında ters orantı bulunduğuna dikkat çekilen raporda, ortalama olarak “tam demokrasi”lerin 73, “kusurlu” demokrasilerin 48 ve “demokratik olmayan rejimlerin” 32 puana sahip olduğu kaydedildi.
Dünya genelinde Danimarka, altıncı yıl üst üste 90’lık skorla ilk sıradaki yerini korurken Danimarka’yı 87 ve 85’lik skorla Finlandiya ve Yeni Zelanda izledi. Son sırada ise 11’lik skorla Somali yer aldı. Somali’yi 13’er puanla Venezuela ve Suriye izledi.
Avrupa’da da gerileme var
31 ülkenin yer aldığı Batı Avrupa ve AB grubunda ise ortalama skor 65 oldu. Bu bölge dünya çapında en iyi skora sahip olmayı sürdürmesine rağmen denge ve denetim mekanizmalarındaki zayıflama ve siyasi iradedeki erime nedeniyle gerileme kaydedildi.
Avrupa’da sadece altı ülkenin skorunda iyileşme kaydedilirken sekiz ülkede gerileme yaşandı. Daha önce iyi skora sahip olan İsveç (80), Hollanda (79), İzlanda (72) ve Birleşik Krallık’ın (71) şimdiye kadarki en düşük skorlarına geriledikleri kaydedildi. En büyük düşüşler ise Macaristan (42), Romanya (46) ve Bulgaristan’da (45) kaydedildi.
